संकल्प कैसे किया जाता है?|How to do Sankalpa?
संकल्प मंत्र क्या है और संकल्प क्यों किया जाता है?
किसी विशेष मनोकामना के पूरी होने की इच्छा से किए जाने वाले पूजन में संकल्प की जरूरत होती है। निष्काम भक्ति बिना संकल्प के भी की जा सकती है। परन्तु विधि-विधान के साथ अनुष्ठान, विशेष पूजा, कर्म कांड, श्राद्ध , यज्ञ, हवन आदि में संकल्प अति आवश्यक है। बिना संकल्प के ये विशिष्ट पूजाएं फलित नहीं होती। संकल्प के पूर्व पवित्रीकरण मन्त्र अवश्य पढ़ें और आचमन अवश्य करें ।
पवित्रीकरण कैसे करें(पवित्रीकरण क्रिया विधि)
पवित्रीकरण से अर्थ अपने आप को अंदर और बाहर से शुद्ध करना होता है। यहाँ तक कि आप तुरंत स्नान करके भी आ रहे हों तो पवित्रीकरण मन्त्र बोलना आवश्यक है। भगवान विष्णु का ध्यान अंतस और बाहर दोनों को पवित्र करने वाला है।भगवान विष्णु का ध्यान करते हुए दाहिने हाथ में थोड़ा जल लेकर उसे बाएं हाथ से ढक लें और निम्न मंत्र पढ़ते हुए जल अपने ऊपर छिड़क कर अपने आप को पवित्र कर लें।
शरीर पवित्र करने का पवित्रीकरण मंत्र (शुद्धिकरण संस्कृत मंत्र)
ॐ पवित्रः अपवित्रो वा सर्वावस्थांगतोऽपिवा। यः स्मरेत् पुण्डरीकाक्षं स वाह्यभ्यन्तर शुचिः॥
Dibhu.com-Divya Bhuvan is committed for quality content on Hindutva and Divya Bhumi Bharat. If you like our efforts please continue visiting and supportting us more often.😀
पवित्रीकरण मंत्र का अर्थ
ॐ व्यक्ति अपवित्र या पवित्र जैसा भी हो या किसी भी अवस्था से गुजरा हो, परन्तु यदि वह कमल के सदिश नेत्रों वाले भगवान (भगवान विष्णु ) का ध्यान करता है तो वह बाहर और अंदर से हर प्रकार से पवित्र हो जाता है।
आचमन क्रिया
आचमन क्या है और क्यों किया जाता है?
आचमन में जप करने के लिए जल के द्वारा जिह्वा , मुख , ग्रीवा आदि अंगों को शुद्ध करते हैं। पवित्रीकरण करके शुद्ध होने के पश्चात आचमन क्रिया करें । इसमें जल कि तीन छोटी-छोटी घूँट भरकर भगवान की त्रिशक्ति का आह्वान करते हैं। जप वाचन आदि में इससे जिह्वा, कंठ , अंतर्मन में विशेष तेजस व शुद्धता प्राप्त होती है।
पूजा में आचमन कैसे करते हैं?(आचमन विधि)
हाथ में आचमनी से थोड़ा जल लें और भगवान का ध्यान करते हुए एक -एक कर निम्न लिखित तीन मन्त्रों का उच्चारण कर जल के घूँट पिए और ॐ हृषिकेशाय नमः कहकर हाथों को धो लें।
आचमन मंत्र
- ॐ केशवाय नमः ! ( आचमनी से हाथ में थोड़ा जल रखकर पी लें।)
- ॐ नारायणाय नमः ! (आचमनी से हाथ में थोड़ा जल रखकर पी लें।)
- ॐ माधवाय नमः ! (आचमनी से हाथ में थोड़ा जल रखकर पी लें।)
- ॐ हृषिकेशाय नमः ! (अपना हाथ जल से धो लें )
संकल्प क्रिया-संकल्प करने की विधि
पूजा से पहले संकल्प कैसे लें-संकल्प मंत्र कैसे बोला जाता है?
पूजन शुरू करने से पहले सकंल्प ले। संकल्प करने से पहले हाथों में थोड़ा अक्षत(बिना टूटे कच्चे चावल), फूल, एक सिक्का , थोड़ा जल रख लें और निम्न लिखित मन्त्र बोलें।संकल्प मन्त्र बोलने के लिए पहले हाथ में जहाँ-जहाँ पर खाली स्थान है उसे अपने स्थान समय आदि के अनुसार भर लें और फिर मन्त्र पढ़ें। सकंल्प में जिस दिन पूजन कर रहे हैं उस वर्ष, उस वार, तिथि उस जगह और अपने नाम को लेकर अपनी इच्छा बोलें। अब हाथों में लिए गए जल को जमीन पर छोड़ दें।
संकल्प मंत्र संस्कृत में
संक्षिप्त संस्कृत संकल्प मंत्र लिखित में निम्न है :
ॐ विष्णवे नमः ॐ विष्णवे नमः ॐ विष्णवे नमः अद्य श्री ब्रह्मणोऽह्नि द्वितीय परार्धे श्री श्वेत वाराह कल्पै वैवस्वत मन्वन्तरे अष्टाविंशतितमे युगे कलियुगे कलि प्रथमचरणे भूर्लोके जम्बूद्वीपे भारत वर्षे भरत खंडे आर्यावर्तान्तर्गतैकदेशे_________ , _________ नगरे _______ , _______ ग्रामे वा बौद्धावतारे ________ नाम संवत्सरे,_________ मासे _______पक्षे _______तिथौ _______वासरे,_______ गौत्रः,________ शर्मा(ब्राह्मण), वर्मा(क्षत्रिय), गुप्ता (वैश्य), दासो(शूद्र) अहम् मम आत्मनः श्री भगवदप्रीत्यर्थम् यथालब्धोपचारैस्तदीयं पूजनं करिष्ये।”
संकल्प मंत्र का अर्थ|संकल्प मंत्र हिंदी में
ॐ भगवान विष्णु को प्रणाम है, प्रणाम है, प्रणाम है! यह ब्रह्माजी के द्वितीय परार्ध का श्री श्वेतवाराह कल्प चल रहा है, जिसमें वैवस्वत मन्वन्तर, २८वें युग में कलियुग के प्रथम चरण में, भूलोक में जम्बूद्वीप में भारतवर्ष के भरतखंड में, आर्यावर्त में भारत नाम के देश के _________ राज्य में,_______नगर में,______ नाम के उपक्षेत्र(शहर में आपका एरिया का नाम या तहसील का नाम) में, _______गाँव में (यहाँ अपने मोहल्ले या सोसाइटी का नाम भी दे सकते हैं), बौद्धावतार के _______संवत्सर में, ________मास में, ________(शुक्ल/ कृष्ण) पक्ष में,_______तिथि को ________ दिन को, ______ (प्रातः, दोपहर, संध्या काल) काल में, मैं _________ शर्मा(ब्राह्मण), वर्मा(क्षत्रिय), गुप्ता (वैश्य), दासो(शूद्र) भगवान की प्रसन्नता के लिए जिस प्रकार की भी सामग्री उपलब्ध हो सकी है उससे पूजा करूँगा।
संकल्प का उदाहरण(संकल्प उदाहरण क्या है?)
ॐ भगवान विष्णु को प्रणाम है, प्रणाम है, प्रणाम है! यह ब्रह्माजी के द्वितीय परार्ध का श्री श्वेतवाराह कल्प चल रहा है, जिसमें वैवस्वत मन्वन्तर, २८वें युग में कलियुग के प्रथम चरण में, भूलोक में जम्बूद्वीप में भारतवर्ष के भरतखंड में, आर्यावर्त में भारत नाम के देश के उत्तर प्रदेश राज्य में, वाराणसी नगर में, गोदौलिया नाम के उपक्षेत्र में, दशाश्वमेध घाट में, बौद्धावतार के प्रमादी नामक संवत्सर में, चैत्र मास में, शुक्ल पक्ष में, एकादशी तिथि को बुधवार दिन को, प्रातःकाल में, मैं प्रशांत शर्मा, भगवान की प्रसन्नता के लिए जिस प्रकार की भी सामग्री उपलब्ध हो सकी है उससे पूजा करूँगा।
टिप्पणी: ऊपर दिए गए उदाहरण में स्थान,वर्ष, दिन, समय , नाम आदि अपने अनुसार परिवर्तित कर के ही अपना संकल्प करें।


How to do Sankalpa in English?
Sankalpa is MUST for any major pooja or any major religious ritual activity. It is said that with out sanklapa any ritual will not give its merit. A sankalpa is done by doing Achaman(taking three small sips of water with Mantras ) and then by stating the sankalpa while holding water in hands).
Pavirikaran Mantra
Om Apavitro Paviro va! Sarvaavastham gato api va।
Yah smaret pundareekaaksham sah bhaya abhyantaram Shuchih।।
Meaning: A person may be impure or holy or has gone through any stage, but if he meditates on the lotus eyed one(Lord Vishnu), then he is deemed purified internally and externally.
Achaman Mantra
In Achaman, three small sips of water has to be taken , poured by small ‘achamani’ in hand. Achaman Mantras are given below:
- Om Keshvay Namah! (Take a small of water taken in hand)
- Om Narayanay Namah! (Take a small of water taken in hand)
- Om Madhavay Namah! (Take a small of water taken in hand)
- Om Hrishikeshay Namah! (Wash your hand with water) .
Now do the Sankalpa. State your location, date, time, name, lineage and purpose of your pooja ritual in the form of a mantra given below.
Sankalpa Mantra in English
Sankalpa Mantra in English is given below:
Om Vishnave Namah!Om Vishnave Namah!Om Vishnave Namah! Ady Brahmano Anhi , Dwitiya Parardhe, Shri Shvet Varah Kalpe, Vaivasvat Manvantare , Ashtavinshatitame, Kaliyuge, Kali Pratham charane, Bhurloke, Jamboodweepe(Name your continent here instead of Jamboodweepe used for Eurasia), _________(Name your country) varshe , __________________(Name your state) rajye , ____________(Name your city) Nagare ,________________(Name your locality) namna gram madhye ,_____ Pramadi (Year 2020 is Pramadi Samvatsar)naam samvatsare, _____________(Name the month) Maase), __________________________( Name the vexing/waning moon phase as applicable) Pakshe, ___________(Use current date) Tithyau, ________(Give name of day of week) vasare, ________(State your gotra if you do not know use Kashyap gotra) gotram ,_____________(State your name), ______________________ Sharma(use Sharma for Brahman, Verma- Warrior class, Gupta for merchant class and Das for any other working class) Aham Shri Bhagavat Preetyartham ________(State the purpose of your pooja here) poojam karishye!
Sankalpa Example in English
Om Vishnave Namah!Om Vishnave Namah!Om Vishnave Namah! Ady Brahmano Anhi , Dwitiy Parardhe, Shri Shvet Varah Kalpe, Vaivasvat Manvantare , Ashtavinshatitame, Kaliyuge, Kali Pratham charane, Bhurloke, Jamboodweepe, Bharat varshe, Bharat khande, Uttar Pradesh Namna rajye, Varanasi Nagare, Assi namna gram madhye, Pramadi naam samvatsare, Shravan Maase,Krishn Pakshe, Ashtami Tithyau,Somvasare, Shandily gotram ,Prashant Sharma aham shri Bhagavat Preetyartham poojam karishye!